Aquaponics: kweek zelf vis en groenten in een gesloten systeem

Aquaponics ken je misschien als een werkwijze van grote kwekerijen, waar vis en groenten in één systeem samen worden gekweekt, omdat ze elkaar positief beïnvloeden. Het lijken ingewikkelde installaties. En toch is het mogelijk, en niet eens zo moeilijk, om er zelf een te bouwen in je achtertuin.

Op www.aquaponic.be vonden we een gedetailleerde instructie om zelf een aquaponicssysteem te bouwen, dat hydrocultuur (planten kweken op water) combineert met aquacultuur (vis, schaal- en schelpdieren kweken). Veel meer dan een IBC-container (een standaard kubusvormig vat van 1.000 liter), een pomp, wat leidingen, filters en substraat lijk je daar niet voor nodig te hebben. Een ietwat handige doe-het-zelver klaart de klus gemakkelijk. Maar hoe werkt een aquaponicssysteem nu eigenlijk?

Aquaponics: een gesloten circuit

Niels Vandereyken, samen met Valentijn Schepens één van de initiatiefnemers achter de site, legt uit: “In een aquaponicssysteem wordt het water met de uitwerpselen van de vissen door een pomp naar het groeibed of naar meerdere groeibedden gestuurd, waar bacteriën die uitwerpselen omzetten in voedingsstoffen voor de planten. Die planten zuiveren op hun beurt het water, dat vervolgens teruggaat naar de bak met de vissen. Het is dus een gesloten circuit dat veel minder water verbruikt dan de klassieke land- en tuinbouw.”

Hoge opbrengst

Een ander voordeel is dat de opbrengst veel groter is. Niels: “Planten kunnen in dit systeem veel dichter bij elkaar groeien, je moet veel minder rekening houden met plantafstanden. De voeding die ze krijgen, is immers zo geconcentreerd dat ze geen voeding van elkaar kunnen afpakken als ze te dicht bij elkaar groeien. Een hobbysysteem van 1,2 vierkante meter ziet eruit als een kleine jungle. Je hebt dus veel meer planten die dan ook nog eens sneller groeien. Sla is bijvoorbeeld volgroeid in een drietal weken, terwijl dat normaal zo’n zes weken duurt.”

Kilo’s vis per jaar

En daar is dan de opbrengst van de vis nog niet bij gerekend. “In een hobbysysteem met een IBC-container heb je een watertank van 600 liter”, zegt Niels. “Daarin hou je een dertigtal vissen, wat je normaal gezien twee keer per jaar zo’n twee à vijf kilogram vis oplevert. Al hangt dat natuurlijk een beetje af van de soort die je kweekt. Wij werken meestal met regenboogforel, zoetwaterkabeljauw of graskarper. Maar je kunt er ook siervissen als koi’s of goudvissen in zetten. Die kun je dan niet eten natuurlijk.”

Ideaal voor stadslandbouw

Professionele aquaponicskwekerijen halen nog grotere opbrengsten. Je vindt er hele grote in bijvoorbeeld Zuid-Afrika, Australië en de Verenigde Staten. Maar ook bij ons zijn er de laatste jaren enkele mooie projecten bijgekomen. Zoals de Ferme Abattoir van BIGH op het dak van de Foodmet-markthal in Anderlecht, PAKT in Antwerpen (ook al op een dak) en de Urban Smart Farm in Gent. Toevallig drie initiatieven in steden? “Aquaponics is inderdaad heel geschikt voor stadslandbouw in een stadstuin”, weet Niels. “Omdat je er geen grond voor nodig hebt, en weinig ruimte: je kunt ze zelfs verticaal stapelen.”

Alles behalve aardappelen

Hoezo geen grond? “Wij werken meestal met lavastenen of argexkorrels, waarin je rechtstreeks kunt zaaien, of de plantjes met de wortel in kunt zetten. In dat laatste geval moet je dan wel de grond van de wortels verwijderen. Je kunt bijna alles wat je kweekt in een gewone moestuin ook in een groeibed zetten. Behalve aardappelen, die hebben echt wel volle grond nodig.” Bovendien is wat je kweekt ook gezond en milieuvriendelijk, omdat je geen kunstmest gebruikt en chemische bestrijdingsmiddelen uit den boze zijn.

Waterkwaliteit bewaken

Om het water goed te krijgen, is er wat meer inspanning nodig. Maar het moet echt wel in orde zijn voor de vis erin komt. Niels: “Een aantal zaken moet je goed controleren, zoals de pH-waarde, ammonium, nitraten en nitrieten, en zuurstof. Klinkt ingewikkeld, maar we verkopen daar handige setjes voor. En eens je systeem goed draait, moet je weinig meer doen dan oogsten, opnieuw planten en de vissen voeren. Ook in de winter blijft het systeem in evenwicht. Alleen als het hard gaat vriezen, zet je de waterpomp uit, maar laat je de zuurstof aan. De vis overleeft het wel, hij wordt alleen minder actief en gaat minder eten.”

Wat kost dat?

Wie zelf een eenvoudig aquaponicssysteem wil bouwen, moet rekenen op zo’n 300 à 400 euro. Laten leveren en plaatsen door de mensen van aquaponic.be kan ook, dan betaal je 750 euro. Er bestaan ook aquaponicssystemen met tropische vissen als tilapia. Maar die moet je in serres zetten en bijverwarmen, waardoor de kosten van de plaatsing en exploitatie hoger uitvallen. Wie meer uitleg wil en/of de installaties van Niels Vandereyken wil bekijken, kan een bezoek boeken via de site. Ook Ferme Abattoir in Brussel en PAKT in Antwerpen kun je bezoeken.